Góp Ý Với Tiến-Sĩ Phạm Trọng Chánh Về Chữ Nôm Trong “Lưu Hương Ký”

Gần đây, một anh bạn ở Pháp chuyển cho tôi xem bài “Đọc Lưu Hương Ký của Hồ Xuân Hương do G.S. Nguyễn Ngọc Bích phiên âm và chú thích” in trong báo điện-tử Khoahocnet.  Bài viết khá dài của ông Phạm Trọng Chánh (14 trang) chứng tỏ ông đã đọc khá kỹ cuốn sách mới in hồi năm ngoái của tôi. 

Là một người nghiên cứu, viết song cũng ít thấy phản-hồi từ độc-giả, tôi đã lập-tức có lời cám ơn ngay như sau:          

“Cám ơn Tiến-sĩ Phạm Trọng Chánh đã chỉ ra cho tôi những chỗ có thể tôi sơ xuất hay không hiểu rõ ý thơ của Hồ Xuân Hương.  Cũng như có chỗ tôi quá dễ dãi ỷ vào những bản dịch của người khác.  Tôi sẽ xin xem lại và, nếu có dịp, sẽ xin sửa những chỗ sai sót.  Tuy-nhiên, tôi nghĩ là cũng có chỗ Tiến-sĩ đưa ra quá nhiều giả-thuyết mà không có đủ cơ-sở vì Tiến-sĩ gán quá nhiều chuyện cho cuộc tình giữa HXH và Nguyễn Du, chẳng hạn.     

“Chưa kể cũng có đôi ba chỗ tôi xin được phép ngờ cách đọc của Tiến-sĩ.  Tỷ như chữ ‘đây’ mà theo Tiến-sĩ phải đọc thành ‘dạy’ trong bài ‘Hoạ Thanh Liên nguyên-vận’ (trang 95) sẽ làm cho vận của toàn bài đâm ra cọc cạch như sau: dạy, chi (hay gì), đi, thi, về, nghĩa là một vần trắc mà lại vần với 4 vần bằng.

“Còn chữ ‘vả vê’ thì theo từ-điển sắp ra củ BS. Nguyễn Hy Vọng so sánh tiếng Việt với tiếng các nước láng giềng thì chữ này có nghĩa là ‘trống vắng.’  Tôi chỉ theo mặt chữ mà đoán, sau đó lại tìm thấy chữ này trong từ-điển của BS. Nguyễn Hy Vọng.

“Nói tóm lại, chúng ta chưa chắc đã biết hết những khả-năng của chữ Nôm.

“Vài lời trao đổi sơ sài chứ bài viết của Tiến-sĩ đúng ra phải đòi hỏi một bài dài để trao đổi cặn kẽ hơn.  Nhưng xin dành đến dịp khác.”

Chữ “tác” đánh ra chữ “tộ”           

Bài của Tiến-sĩ nêu ra nhiều vấn-đề quá làm tôi còn đang phân vân, chưa biết phải bắt đầu từ đâu thì tôi lại thấy hình như Tiến-sĩ đã gửi bài cho Việt Thức và Tiến-sĩ Lưu Nguyễn Đạt, không cần kiểm-soát, đã vội vã đưa lên ngay trang nhà của Việt Thức.  Vì thế nên không thể đợi được, tôi vội vàng phải có bài này để bắt đầu cuộc đối-thoại với Tiến-sĩ Phạm Trọng Chánh.  Song vì không muốn làm cho độc-giả phải đổ mồ hôi hột ra xem một bài dài quá, tôi xin bắt đầu bằng một lãnh-vực dễ kiểm-soát, không đến nỗi phải đưa chủ-quan của mình vào, đó là lãnh-vực chữ Nôm.

Tại sao lãnh-vực này lại quan-trọng?

Tại vì không trông thấy mặt chữ thì chúng ta chỉ có cách đoán mò.  Trong cuốn sách của tôi, tôi đã có dịp kể lại là đến như G.S. Hoàng Xuân Hãn, một người uyên-bác đến như ông, mà cũng sai khi viết hai chữ “Hoan” trong “Hoan-trung” và “Lưu” trong “Lưu Hương Ký,” chỉ vì ông Đào Thái Tôn ở Hà-nội giấu nhẹm nguyên-bản, không chịu chia xẻ với cụ Hãn dù như cụ đã hai lần nhờ G.S. Tạ Trọng Hiệp ở Pháp về tận Việt-nam xin một phóng-bản.

Nhưng nay ta đã có phóng-bản thì ta không còn được quyền đoán mò nữa.

Nhưng Tiến-sĩ Phạm Trọng Chánh thì bất cần.  Hầu như tất cả những chỗ ông đòi chữa cách đọc chữ Nôm của tôi đều rất tuỳ tiện không dựa vào đâu cả.  Mà ông chữa của tôi không phải là ít, làm cho ai không biết thì (chắc) sẽ nghĩ là tôi dốt Nôm lắm, đọc sai tuốt luốt.  Vậy để cho chắc, tôi xin liệt-kê hết cả những chỗ ông đòi sửa cách đọc của tôi và trình bầy tại sao ông sai:

Trong một dịp khác, chúng tôi sẽ xin giới-thiệu những sự tuỳ tiện khác nữa của ông.  Tỷ-dụ, ông trách tôi dựa vào bản dịch bài “Thuật ý kiêm giản hữu-nhân Mai Sơn Phủ” (Bài 1, trang 29-36 sách của tôi), một bản dịch mà ông cho là “có nhiều câu thật ngớ ngẩn và buồn cười.”  Và ông đưa ra thí-dụ: ” ‘Lộc ao ao nhạn ngao ngao’ (Nai xôn xao, nhạn lao chao) dịch thành: Hươu ao ao, Nhạn ngao ngao.  Con hươu và chim én sao kêu giống mèo thế!”

Như vậy, có 22 trường-hợp ông Phạm Trọng Chánh đọc khác tôi song gần như hầu hết cách đọc của ông không dựa vào mặt chữ Nôm hay Hán mà chỉ là một cách hiểu rất chủ-quan của ông, không thể biện minh được.  Thậm chí có người xem xong bảng so sánh trên đây đã đưa ra giả-thuyết là có lẽ ông không hề biết chữ Nôm.

Tra Hán-Việt tự-điển của Thiều Chửu thì hai chữ “ao ao” được đọc là “u u” và được giảng là “tiếng hươu kêu” (trang 86) vậy không hiểu ông Chánh lấy đâu ra nghĩa “xôn xao.”  Từ điển Trung-Việt của Viện Khoa học xã hội Việt Nam, nơi trang 1452, cũng giải thích: “Ô ô (tiếng kêu của hươu nai).” 

Đến hai chữ “ngao ngao” thì Linh-mục Anthony Trần Văn Kiệm trong sách Giúp đọc Nôm và Hán-Việt của ông, nơi trang 651, giải thích: “Tiếng thú vật kêu khi đói; đau nhẹ; chim kêu khi đang bay.”  Tóm lại, cả hai chữ “ao ao” (hay “u u, ô ô”) lẫn “ngao ngao” đều là những chữ tượng thanh bắt chước tiếng hươu nai và “nhạn” tức là con ngỗng trời (không phải con “én”), vậy thì lấy đâu ra chuyện én “lao chao” như là chao cánh?           

Có thể ông Đào Thái Tôn dịch chưa được khéo nhưng bảo tôi sai khi dùng bản dịch này thì có nhiều khả-năng ông Phạm Trọng Chánh, dù như ông là “Tiến Sĩ Khoa Học Giáo Dục Viện Đại Học Paris V Sorbonne” vẫn có thể xa nguyên-bản của Hồ Xuân Hương hơn hai chúng tôi rất nhiều.    

Đó mới chỉ là một trường-hợp, còn cả hàng chục trường-hợp tương-tự trong bài báo của ông Phạm Trọng Chánh.  Nhưng thôi, xin để hẹn ông dịp khác.

Nguyễn Ngọc Bích

Đồng Xuân, Bang Trinh Nữ, Hoa Kỳ Quốc
Đêm 27 tháng 9, 2012

www.vietthuc.org